Dersim halkının “tertele” dediği katliamda, resmi rakamlara göre 1937’de bin 737, 1938’da ise 6 bin 868 kişi katledildi. Resmi olmayan rakamlara göre ise 70 bin civarında insan katledildi. İsyanın öncülerinden Seyit Rıza, Usene Seyd, Fındıq Ağa, Hesen Ağa, Usene Sey Rızay, Ali Ağa, Hesene İvraime Qız ise 15 Kasım 1937 günü Elazığ Buğday Meydanı’nda idam edildi. Direnişin başlamasıyla birlikte Şeyh Sait’in en küçük kardeşi olan Şeyh Abdurahim sürgünde olduğu Kuzey Suriye’nin Qamişlo kentinden Dersim’e doğru yolla çıktı. Beraberindeki 15 kişi ile birlikte Diyarbakır’ın Bismil ilçesine ulaşan Abdurrahim, burada Türkiye’den kaçıp Rojavaya geçen ve onlarla 6 yıl boyunca kalan Yüzbaşı Ziya Beg tarafından ihbar edildi.
YAKILARAK KATLEDİLDİLER
İhbar sonucu Diyarbakır, Mardin ve Siirt’en Bismil Ovasına asker yığıldı. Abdurrahim ve arkadaşlarını 20 Temmuz 1938 yıllında, Selat (Salat) Köyü’nde ablukaya alan askerler, uzun süren çatışmamadan sonuç alamayınca onların bulunduğu alanı ateşe verdi. Kurulan pusuda Abdurrahim ve Şêx Misbah (Qamişlo), Cemîlê Seyda (Lice), Haci Tevip (Lice), Xalid Şerîf (Lice), Abdusamet (Lice) Mihemedê Xatê (Lice), Mele Hemdulah (Lice) Selahedin, Yüzbaşı Hüseyin Beg, (Savur), Yüzbaşı Ali Beg (Savur) Yüzbaşı Mustefa (Savur) Hesen Axa (Palo), Hilmi Beg (Muş), Silê Solikî (Mardin) ve Serres Baxistanî isimli arkadaşları yakılarak katledildi. Abdurrahim ve arkadaşlarının cenazeleri Selat Köyü halkı tarafından bugün Şexh Abdurrahim Ziyareti olarak bilinen yere defnedildi.
DERSİM İSYANI İÇİN GELDİ
Konuyla ilgili araştıma yapan tarihçi, yazar Faysal Özdemir, Şeyh Sait’in idamından sonra ailesinin de hedef haline geldiğini, köyde ikamet eden Şeyh Abdurrahim’in o esnada yapılan baskından sağ kurtularak Kuzey Suriye’ye geçtiğini söyledi. Rojava’da örgütleme çalışması yapan Şeyh Abdurrahim’in burada kaldığı 6 yıl boyunca güçlendiğini belirten Özdemir, “O zaman zulümden kaçmak zorunda kalan aydın, direnişçi kesim ile binxetê’de (Rojava) birleşti. Bunlar arasında Şeyh Said başkaldırısından kaynaklı kaçmak zorunda kalan askerler de vardı. General, binbaşı ve yüzbaşıların da olduğu güçlü bir ekibe sahipti. 6 yıllın ardından Dersim İsyanı başlıyor. Bu isyanın başlamasıyla birlikte arkadaşları ile birlikte serxetê ye (Bakur) geçiyor” diye konuştu.
ULUSAL BİLİNÇLE HAREKET ETTİ
Şeyh Abdurrahim’in ulusal bilinçle hareket ederek Dersim direnişine katılmak için yola çıktığını anlatan Özdemir, şöyle devam etti: “Alevi veya Suni diye bir düşünce içinde olmadan tamamı ile ulusal birlik ruhuyla birleşip Dersim direnişine destek vermek için yolla çıktılar. Amaçları Amed, Bingöl ve Elazığ hattını güçlendirip direnişe destek olmaktı. Burada yapacakları örgütleme ile Dersim İsyanı’na güçlü katılım sağlanması amacı vardı. Ancak ekip Bismil Ovasına geldiklerinde grubun içinde olan ve onlarla 6 yıl boyunca Rojava da kalan Dersimli Yüzbaşı Ziya Beg tarafından ihbar ediliyor.”
BİSMİL’E ASKER YIĞDILAR
İhbar sonucu Diyarbakır, Mardin ve Siirt’en Bismil Ovasına asker yığıldığını anlatan Özdemir, “Tarih 20 Temmuz 1938 yıllını gösterdiğinde binlerce askerin katılımıyla operasyon başlatılıyor. Bir yığın askere rağmen onlarla baş edemiyorlar. Teslim olmayı reddediyorlar. Buğday zamanına denk gelen bu operasyonda buğdayların tamamı ateşe veriliyor. Burada yakılarak can veriyorlar. Grubun içinde bir kişinin askerlerden birini öldürüp atını alarak kaçtığı ancak daha sonra katledildiği bilgisi de var” diye belirtti.
‘ULUSAL BİLİNCİN SİMGESİ’
Katliamın ardından cenazelerin köylüler tarafından alınarak defnedildiğini sözlerine ekleyen Özdemir, şunları söyledi: “Şimdi Bismil’in bir mahallesi olan Salat bağlı Diyarbakır Batman yolu üzerinde bulunan mezarı bölge halkı tarafından ziyaret ediliyor. Burada ona dualar ediliyor. Ancak az sayıda kişi onun direnişini biliyor. Kürtlerin ulusal bilincinin bir simgesi olan Şeyh Abdurrahim’in unutulmaması için herkesin bu konuda duyarlı olması gerekiyor.”
MA
