Yeni yıl yaklaşırken piyango ve şans oyunlarına yönelik beklentiler de artıyor. Yeni yılda hikayesini değiştirmek isteyen emekçi sınıflardan insanlar, ellerindeki kısıtlı bütçeyle piyango ve şans oyunlarının sahte umuduna yatırım yapıyor.
Piyango ve şans oyunlarının birey ve toplum üzerindeki yıkıcı sonuçlarına dikkat çeken Av. İsmail Duygulu, konuyla ilgili bir makale kaleme aldı. Duygulu’nun “Yeni Yıla Girerken: Amorti Cebinde Kalsın” başlıklı makalesinin tamamı şu şekilde:
ÖZET
Bu çalışma, piyango ve benzeri şans oyunlarının tarihsel kökenlerini, modern devletler eliyle nasıl kurumsallaştırıldığını ve günümüzde bir “kumar kültürü” olarak birey ve toplum üzerindeki etkilerini incelemektedir. Çalışma, piyangonun masum bir eğlence aracı değil; beklenti, yoksulluk ve umutsuzluk üzerinden işleyen sistematik bir tuzak olduğunu savunmaktadır. Dünya örnekleri ışığında, şans oyunlarının toplumsal refah üretmediği; aksine rasyonel düşünceyi aşındırdığı ve emek kültürünü zayıflattığı ortaya konulmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Piyango Tarihi, Kumar Kültürü, Şans Ekonomisi, Devlet ve Kumar, Rasyonel Tercih
1. GİRİŞ
Yeni yıl, modern toplumlarda kolektif bir umut sahnesi olarak kurgulanır. Bu sahnenin dekorunda dilekler, hedefler ve başlangıç mitleri yer alır. Ancak bu mitolojiye her yıl sistematik biçimde eklemlenen bir başka unsur vardır: piyango. Rastlantıya dayalı zenginlik vaadi, özellikle yılbaşı dönemlerinde toplumsal bir norm gibi sunulmaktadır.
Bu çalışma, piyangoyu romantize eden bu yaklaşımı reddetmekte; onu tarihsel, sosyolojik ve etik boyutlarıyla bir kumar pratiği olarak ele almaktadır.
2. PİYANGONUN TARİHSEL KÖKENLERİ
Piyango uygulamalarının izleri Antik Çin’e, Roma İmparatorluğu’na ve Orta Çağ Avrupa’sına kadar uzanmaktadır. Çin’de Han Hanedanlığı döneminde uygulanan çekilişlerin, Büyük Çin Seddi’nin finansmanında kullanıldığı bilinmektedir. Roma’da ise piyango, halkı oyalayan bir eğlence aracı olarak imparatorluk şölenlerinin parçası hâline gelmiştir.
Modern anlamda devlet destekli piyangolar ise 16. yüzyıl Avrupa’sında ortaya çıkmış; savaş finansmanı ve kamu giderlerinin örtük vergilendirme yöntemi olarak kullanılmıştır. Bu yönüyle piyango, tarihsel olarak refah üretmekten ziyade, yoksulluğu yöneten bir araç olmuştur.
3. DÜNYADA PİYANGO VE KUMAR POLİTİKALARI
ABD, Birleşik Krallık, İtalya ve Türkiye gibi birçok ülkede piyango, kamu yararı söylemiyle meşrulaştırılmaktadır. Eğitim, spor veya sosyal projelere kaynak sağladığı iddia edilse de, ampirik veriler bu kaynakların toplumun alt gelir gruplarından üst yapılara transfer edildiğini göstermektedir.
Örneğin ABD’de yapılan çalışmalar, piyango biletlerinin orantısız biçimde düşük gelirli bireyler tarafından satın alındığını ortaya koymaktadır. Benzer eğilimler Avrupa ve Asya ülkelerinde de gözlemlenmektedir. Bu durum, piyangonun gönüllü bir eğlence değil; sosyoekonomik bir tuzak olduğunu göstermektedir.
4. KUMAR KÜLTÜRÜ OLARAK PİYANGO
Piyango, kumarın en rafine biçimidir. Kaybetme gerçeği görünmez kılınır; kazananlar istisnai hikâyelerle yüceltilir. Bu anlatı, bireyi sistematik olarak yanıltır. İstatistiksel gerçeklik gizlenir; umut duygusu istismar edilir.
Kumar kültürü, bireyin emeğini değersizleştirir. Çalışma, üretme ve biriktirme yerine “bir gün olacak” beklentisini koyar. Bu beklenti, pasif bir yaşam biçimini teşvik eder.
5. AMORTİ: RASYONEL VE ETİK BİR TERCİH
Bu makalenin temel savı şudur: En güvenilir kazanç, oynamamaktır. Piyango bileti almamak, garantili bir amortidir. Bu tercih, yalnızca ekonomik değil; zihinsel ve ahlaki bir duruştur.
Amorti cebinde kalan birey; hayal kırıklığını satın almaz, beklenti borcuna girmez. Bu duruş, kumar kültürüne bilinçli bir reddiyedir.
6. SONUÇ
Piyango, yeni yıl umutlarının masum bir parçası değildir. Tarihsel olarak yoksulluğu yöneten, modern toplumlarda ise umudu pazarlayan bir mekanizmadır. Bu nedenle, piyangoya mesafe koymak bireysel bir cimrilik değil; toplumsal sorumluluktur.
Yeni yıla girerken en sağlam temenni şudur:
Rastlantıya değil, akla ve emeğe yaslanan bir hayat.
KAYNAKÇA
Bourdieu, P. (2015). Pratik Nedenler. İstanbul: Hil Yayın.
Cabir Özyıldız (2020). Eski Zaman Türküsü – Gazi Koşusu. İstanbul: Vacilando Kitap.
Kahneman, D. (2017). Hızlı ve Yavaş Düşünme. İstanbul: Varlık Yayınları.
Livingstone, C. (2018). Gambling and Public Health. London: Routledge.
Weber, M. (2012). Ekonomi ve Toplum. İstanbul: Yarın Yayınları.
HABER MERKEZİ
