Madde bağımlılığının geldiği boyut ve etkilerinin tespiti, bu soruna karşı mücadelede hayati bir öneme sahip. Bunun temel nedeni ise, madde bağımlılığının günümüzde birçok sorunun temel kaynağına dönüşmüş olması. Saha araştırmaları ve uzmanlara göre madde bağımlılığı sadece bireyi değil, tüm toplumu etkiliyor. Aynı zamanda özel savaş politikalarının uygulanmasında temel bir araç. Ajanlaştırma, çeteleşme, fuhuş ve hırsızlık gibi durumların da kaynağı.
Amed, Wan, Êlih, Şirnex, Colemêrg, Agirî ve Bedlîs gibi illerde özellikle 2015-2016 yılları sonrası devreye konulan “çöktürme planı”yla birlikte uyuşturucu madde satışı ve kullanımında artış yaşandı. Türkiye’de sol örgütlerin güçlü olduğu mahallelerde de benzer bir durum söz konusu. Ancak bu sorunun kaynağı, geldiği boyut ve çözüm önerilerine dair araştırmalar yetersiz.
Kürdistan kentlerine dair kamuoyuna yansıyan tek saha çalışması, Sosyo Politik Saha Araştırmaları Merkezi’ne ait. Merkezin 2024 ve 2025 yıllarında “uyuşturucu/uyarıcı madde kullanımına ve kişi alışkanlıklara dönük” 4 çalışması bulunuyor. Amed’in Rezan (Bağlar), Farqîn (Silvan) ve Erxenî (Ergani) ilçeleri ile Mêrdîn Derîk ilçesinde farklı tarihlerde yürütülen saha araştırmalarında ortaya çıkan sonuçlar paralel.
ÇALIŞMALARA DAİR İPUCU
Rezan’ın 12 mahallesinde 2024 yılında yapılan anket çalışmasında, araştırma grubunun yüzde 66,7’si “internet ve sanal medyada”, yüzde 59’u “müzik dinleyerek”, yüzde 51’i “arkadaşlarıyla” her gün vakit geçirdiğini belirtti. Yüzde 81,3 “sanatsal etkinlikler”, yüzde 70,8 ise “sportif etkinliklere “hiç” vakit ayırmadığını bildirdi. Diğer ilçelerde de durum farksız değil.
Bu veriler, bağımlılığa karşı yapılacak planlamaların hangi alanlar üzerinden sürdürülebileceği açısından önemli bir ipucu veriyor.
NERELERDE KULLANILIYOR?
Araştırma grubunda yer alan katılımcılara “Maddeyi nerede kullanıyorsunuz?” sorusu yöneltildiğinde katılımcıların yüzde 24,2’si “sokakta”, yüzde 21,8’i “boş arazi”, yüzde 17’si “parklar”, yüzde 14,5’i “evde”, yüzde 9,7’si “metruk mekan”, yüzde 7,9’u “Sur dibi”, yüzde 1,8’i “arabada”, yüzde 1,8’i “arkadaşlarımın/yakınlarımın evinde/iş yerinde, yüzde 1,2’si “işyeri” yanıtı.
TÜM KURUMLARA SORUMLULUK DÜŞÜYOR
Katılımcıların büyük bölümü “özenti” ve “merak” nedeniyle madde kullanımına başladığını ifade etti. Rezan’da yapılan saha araştırmasında katılımcılara “Maddeyi hiç bırakmak istediniz mi?” sorusu da yöneltildi. Katılımcıların yüzde 68,1’i “Hayır”, yüzde 31,9’u “Evet” diye yanıtladı.
Araştırmanın önemli noktalarından birisi ise, bağımlılığa karşı hangi kurumlara sorumluluk düştüğü oldu. Katılımcıların yüzde 36,8’i “tüm kurumlar” derken, yüzde 18’i “güvenlik birimleri”, yüzde 12,6’sı “belediyeler”, yüzde 7,4’ü “valilik”, yüzde 7,2’si “aile”, yüzde 4,7’si ise “hastaneler” yanıtı verdi.
Bu sonuçlar da kurumlar arası ortak mücadele/sorumluluğun önemini açığa çıkardı.
“Belediyeler bağımlılık konusuyla ilgili ne tür çalışmalar yapmalıdır?” sorusunun yöneltildiği katılımcıların yüzde 28,8’i “Psiko-Sosyal destek”, yüzde 25,2’si “Koruyucu/Önleyici hizmetler, yüzde 24,2’si “Tedavi merkezleri”, yüzde 12,4’ü “Ekonomik destek”, yüzde 8,7’si ise “Danışmanlık hizmeti” yanıtı verdi.
Erxenî, Farqîn ve Derîk ilçelerinde de katılımcılar büyük oranda benzer yönde yanıtlar verdi.
SAHADAKİ GÖZLEMLER
Saha çalışmalarından ortaya çıkan ortak gözlemler şöyle:
Madde kullanımı ve satımı özellikle metruk evler ve deprem sonrası boşaltılan yapılarda yaygın.
Madde satanlar çeteler halinde hareket ediyor, fuhuşa teşvik ediyor.
Bazı eğlence merkezlerinde madde bağımlılığı ve fuhuş nedeniyle sürekli silahlı çalışmalar yaşanıyor. Ne yerel yönetimler ne de diğer ilgili kurumlar, bu merkezlere dönük herhangi bir yaptırım uygulamıyor.
Madde kullanımının yoğun olduğu yerlerde hırsızlık gibi olaylar yaşanıyor.
Kullanıcıların büyük çoğunluğu tedavi olmak istemiyor. Olmak isteyenler de “fişlenmekten” çekiniyor.
Mahalleye gelen maddelerin çoğu Amed’den temin ediliyor. (Derik’in katılımcıları)
Liseye gitmesi gereken yaş grubundaki genç görüşmecilerin çoğu okulu bırakıp çalışmaya başlamış.
Kullanıcıların birçoğunun ailesinin durumdan haberi yok.
Akşam saatlerinde tenhalaşan ve aydınlatması olmayan parklar madde bağımlıları tarafından merkez olarak kullanılıyor.
Sentetik maddeler son yıllarda bir hayli arttı.
Madde bağımlılığına karşı mücadelede belediye hizmetlerinden memnuniyetsizlik had safhada.
Kadın görüşmecilerin birçoğu madde kullanımının yoğun olmasının beraberinde tacizleri arttırdığını söyledi.
ÖNERİLER
Tüm kent dinamiklerinin dahil olacağı bir ağla madde bağımlılığına karşı mücadele bir an önce başlatılmalı. Stratejik planlar çıkarılmalı.
Yerel yönetimlere büyük sorumluluklar düşüyor; madde kullanımını ve ticaretini önlemek için etkin denetimler gerçekleştirmeli. Bu noktada ilgili devlet kurumlarıyla iş birliğini artırmalıdır. Ayrıca bilinçlendirme kampanyaları ve bağımlılık tedavi merkezleri kurmalı.
Metruk binalar yıkılmalı ya da ıslah edilmeli, boş arazi ve gözetim dışı kalan kırlar kontrol edilmeli veya spor ve kültürel alanına dönüştürülmeli.
Akşam saatlerinde güvensizleşen park ve bahçeler aydınlatılmalı/iyileştirilmeli.
Gençler için sosyal aktivite alanları arttırılmalı. Kültür ve sanat alanlarında kurslar yaygınlaştırılmalı.
Psikolojik destek, meslek eğitimi, sanat atölyeleri ve danışmanlık hizmeti sunan merkezler kurulmalı.
Kadınlar için dayanışma merkezleri hayata geçmeli, özellikle taciz ve farklı şiddet biçimleri ile kadınların mücadele edebilmesini sağlayan başvuru merkezleri düşünülmeli.
Okul çıkışlarında uyuşturucu maddelere kolay erişimi engelleyecek tedbirler alınmalı, bu konuda emniyet katılmasa bile okul yönetimleri ile belediyeler ortak protokoller oluşturup birlikte çalışabilmelidir.
İŞ ÇEVRELERİNE DÜŞEN SORUMLULUK
Hem Sosyo Politik Saha Araştırmaları Merkezi’nin hem de konuya dair görüştüğümüz uzmanların madde bağımlılığındaki artışa dair iki vurgusu öne çıktı.
Bunlardan birincisi çalışma koşulları ve madde bağımlılığı ilişkisi.
Merkezin anketine katılan görüşmecilerin çoğunluğu, gençlerin iş ve sosyal olarak çok geri planda bırakılmasından kaynaklı genel bir boşluğa düştükleri, bu boşluk sonrası madde bağımlılığına yöneldiğini aktardı. Bu gözlem, anketlere dair raporda “kitli nokta” olarak nitelendirildi.
Görüştümüz diğer uzmanlar da özellikle Amed’de gençlerin “kölelik” koşullarında çalıştırıldığına işaret etti. Birçok işverinin asgari ücret altında gençleri çalıştırdığı, koşulların güvencesiz olduğu, yoğun iş temposu ve uzun mesai saatlerinin olduğunu aktardı. Bu durumun stres, kaygı ve tükenmişliği beraberinde getirdiğini, gençlerin ekonomik ihtiyaçlarını karşılamak için “kolay para kazanma” yönetimi olarak gördükleri madde satışına yöneldiğini aktardı.
Sadece madde satışı ya da kullanımı değil, kumar, bahis ve fuhuş artışında da bu durumun etkili olduğu ifade edildi.
Hem merkezin saha raporu hem de uzmanlara göre bu döngü kırılmadıkça “çöküş” kaçınılmaz. Bu noktada kimi öneriler de sıralandı:
Kentin tüm iş çevreleri madde bağımlılığının büyümesine karşı rol oynayabilir. Gençlere iş imkanları yaratabilir. Bu noktada yerel yönetimlerle birlikte ortak proje üretebilir.
Kent dinamikleri ile yerel yönetimlerin iş birliğiyle kimi mahallelerde özgün bir sosyo ekonomik kalkınma programı hazırlanmalı. Yerelin kaynak ve potansiyeli yerel için dönüştürülmeli.
Özellikle tekstil gibi iş yerlerinde çalışma koşulları iyileştirilebilir.
ASKER-POLİS VE SATICI İŞBİRLİĞİ!
Bir diğer önemli tespit ise, birçok yerde asker-polislerin de madde satışına kolaylık sağladığı ya da satıcılarla işbirliği yaptığı. Anket çalışmasına katılanların çoğu, madde kullanımına asker/polislerin şahit olduğu durumlarda bile müdahale etmediği, bu durumun sorunu daha da büyüttüğünü ifade ediyor. Yine bazı kişiler, satıcıların devlet ile sistematik bir şekilde madde satışı yaptığını belirtiyor.
EN ÖNEMLİ AYAK: TOPLUMSAL ÖRGÜTLÜLÜK
Yaptığımız tüm görüşmelerde son dönemlerde yaşanan bazı ölümlerin ya da intiharların madde kullanımı/satışıyla doğrudan bağlantılı olduğunun altı çizildi. Madde satıcılarına karşı alınabilecek en önemli önlemin ise “toplumsal örgütlülük” olduğu vurgulandı.
Sık sık 2015-2016 yılları sonrası devreye konulan “çökertme planı” öncesi aktif olan mahalle meclisleri ya da halk evleri gibi kolektif güvenlik mekanizmalarının önemine vurgu yapıldı. Toplumsal örgütlülükle madde satıcılarının alanlarının daraltılabileceği, madde bağımlılarıyla da bağ kurularak bu sorunun çözülebileceği görüşü her uzman ve merkez çalışanının ortak görüşü oldu.
Yarın: Nasıl bir dil kullanılmalı?
MA / Azad Altay – Berivan Altan
