“Dünyaya bir daha gelirsem, ne kadar tank, tüfek ve silah varsa hepsini eritip saz, cümbüş ve zurna yapacağım” diyen Ortadoğu’nun bülbülü Aram Tigran’ın ölümünün üzerinden 14 yıl geçti. Sürgünde doğup, sürgünde yaşamını yitiren Tigran’ın hasret kaldığı memleketi Amed’de defnedilmesine dahi izin verilmedi. Ailesi, Êlih’in Sason ilçesine bağlı Bianda köyünden Ermeni Soykırımı sırasında Suriye’nin Qamişlo kentine göç etti. Burada 1934’te dünyaya gelen Tigran, babasının “Sen de bir sanatçı olabilirsin” sözleri ardından henüz 9 yaşında aldığı 6 aylık ud eğitimiyle müzik hayatına başladı. Ermenistan’ın başkenti Erivan’a 1966’da yerleşen Tigran, burada 18 yıl boyunca Erivan Radyosu’nda çalıştı. Tigran, 1995’ten sonra ise Yunanistan’a giderek Atina’ya yerleşti.
Tigran, yaşamı boyunca Kürtçenin Kurmancî ve Dimilkî lehçelerinin yanı sıra Süryanice, Arapça, Türkçe ve Yunanca şarkılar seslendirdi. Kürtlerin gönlünde taht kuran Tigran, 230’u Kurmancî, 150’si Arapça, 10’u Süryanice, 8’i Yunanca şarkı seslendirdi.
BÜYÜYEMEDİĞİ TOPRAKLARDA DEFNEDİLEMEDİ
9. Amed Kültür ve Sanat Festivali’ne katılan Aram Tigran, Amed için yazdığı şarkıyı da seslendirdi. 75 yıllık sürgün hayatından sonra döndüğü memleketinde anne ve babasının doğduğu köyleri de ziyaret eden Tigran, duygularını şöyle dile getirdi: “O dağlara, ağaçlara, derelere, evlere baktığımda içim titredi. Ağladım. Çok canım acıdı. Babamı, annemi, onların yaşadıklarını anımsadım. Çok üzüldüm. Biz nasıl bu topraklarda büyüyemedik diye hayıflandım.”
Festival sonrası rahatsızlanan Tigran, Yunanistan’da tedavi olduğu hastanede 8 Ağustos 2009’da yaşamını yitirdi. “Nasıl bu topraklarda büyüyemedik diye hayıflandım” diyen Tigran’ın, Amed’e gömülmesine de izin verilmedi. Defnedildiği Brüksel Ermeni Mezarlığı’na Amed’den götürülen toprak ile üzeri örtüldü.
Tigran’ın ölümünden bir yıl sonra Amed Büyükşehir Belediyesi bünyesinde 2010 yılında Aram Tigran Kent Konservatuarı kuruldu. AKP iktidarının belediyelere kayyım atamasından sonra 2016’da bu konservatuar da kapatıldı. Egemenlerin tüm baskılarına ve zulümlerine inat halklar arasında sanatla barış güvercini olan Tigran’ı sevenleri unutmadı. Söylediği her türküyle halklar arası köprü olan Tigran’ın sanatı bugün de ardılları tarafından sürdürülüyor.
“BABAM İLE TANIDIM”
Aram Tigran Kent Konservatuarı eğitmenlerinden Neşet Güçmen, Aram Tigran ve müziğini anlattı.
Aram Tigran’ı çocuk yaşta dengbej olan babasından dinlediği şarkılarla tanıdığını söyleyen Güçmen, “İlk dinlediğimde 11- 12 yaşlarında bir çocuktum. O zaman Aram Tigran’la olan bağım babamın şarkıları üzerinden ilerledi. Kendimi tanıyacak yaşa geldiğimde daha çok dikkatimi çekti ve dinlemeye başladım, o süreçte bütün şarkılarını dinledim. Onunla yüz yüze tanışmam da geldiği Amed festivalinde oldu. Söylenildiği gibi sanatçı kelimesinin altını tam anlamıyla dolduran ve çok mütevazı biriydi” dedi.
GERÇEK BİR SANATÇIYDI
Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile kapatılan Dicle Fırat Kültür Sanat Merkezi’nde 2009 yılında Aram Tigran ile sohbet ettiğini anlatan Güçmen, o dönem aralarında geçen diyaloğu şöyle aktardı: “Ona şarkılarını çok sevdiğimi ve yıllardır okuduğumu söyledim. Bana ‘en çok hangi şarkımı seviyorsun?’ diye sordu. Bende ona ona ‘Strana Şev Çû’ şarkısını çok sevdiğimi söyledim. Bunun üzerine cümbüşünü istedi, bize orada o şarkıyı söyledi. O zaman gözümde daha da devleşti, büyüdü. Önemli bir insan olarak hayatımda yer aldı.”
“BÜTÜN ŞARKILARI MELODİKTİR”
Aram Tigran’ın birçok makamda şarkıları söylediğini ama daha çok halkın kullandığı yaşayan notaları tercih ettiğini dile getiren Güçmen, “Şarkılarına bakıldığında genel olarak Beyatê makam ailesinden şarkı söylüyordu. Gerdâniye, muhayyêr, newrozi, beyatî, beyat bütün şarkılarda gêleri (halktan) ezgiler kullanıyordu. Bu yüzden halk tarafından bu kadar seviliyor. Hem sözlerde halktan olanın tadını alabiliyordunuz hem de melodi vardı. Bütün şarkıları melodiktir. Şarkılarını halka çok yakın ve sade yazmıştır. Bu yüzden genel olarak Bêyat ailesinin bütün makamlarında şarkı söylemiş diyebiliriz. Çoğunlukla Hûseynî, Gerdanyê, Bêyati makamlarını kullanmış” ifadelerini kullandı.
KÜRT-ERMENİ İLİŞKİSİ MELODİLERDE SAKLI
Aram Tigran’ın müziğiyle Kürtler arasında Ermeni kimliğini koruyarak yer aldığını söyleyen Güçmen, “Aram Tigran çocukluğunu Qamışlo’da Kürtlerle birlikte geçiriyor. Kürt aileleriyle birlikte büyüyor. Bunun içinde sanat, müzik olarak Kürt kültürünü alıyor ama Ermenistan ile ilişkiler kurmaya başladığında oradan da Ermeni kültürünü alıyor. Gerçekten de şarkılarına baktığımızda Kürt ve Ermeni ilişkisini hem sözlerde hem de melodide görüyoruz. Bu yüzden Aram Tigran sadece ‘aşk üzerine yazıyor’ diyemiyoruz ya da ‘devrim şarkılarını yapıyor’ diyemiyoruz. Şarkılarında aşk, acı, hüzün, devrim her şey vardı. Aram Tigran denince akla kardeşlik, özgürlük ve devrim geliyor. Onu bu şekilde tanıyabiliriz” dedi.
Ud ile sanat hayatına başlayan Tigran’ın kalabalıkta sesinin daha iyi duyulabilmesi için cümbüş enstrümanına geçiş yaptığını anlatan Güçmen, şöyle devam etti: “Tigran toplulukta akustik olarak çaldığında sesi daha gür çıkıyor diye cümbüşle ilişkisini arttırıyor. Ortadoğu’daki halklar genelde şarkılarını perdeli makamla söylüyor. Makam ve seslerin arasındaki ara kullanılıyor. Perdesiz de daha çok duygular, düşüncelerin dile gelmesi ön planda. Bu yüzden de acı, keder, hüzün, coşku gibi duyguları rahatlıkla dile getirebilirsin. Bundan dolayı Aram Tigran’ın şarkıları ve melodisinde halkın ve halktan gelenin tadını alabiliyorsunuz.”
“KÜRTLER OLDUKÇA TİGRAN DA VAR OLACAK”
Tigran’ın sanatta devrim yarattığını vurgulayan Güçmen, “Mesela sadece Kuzey Kürdistan’da sevilmiyor, güney, batı ve doğu Kürdistan’ında bütün Kürtler onu seviyor. İnsanlar dinlerken kendilerini dinliyormuş gibi oluyor. Kürt halkından bir parça sadece Ermeni tarafıyla bilinen değil. Kürt halkı da Tigran’la birlikte Ermenileri sevdi. Bu büyük bir devrimdir. Bir Ermeni Kürtler tarafından bu kadar sevilsin ve yıllarca dinlesin. Her bir şarkı bir klasik, dünyada Kürt olduğu sürece şarkılarıyla Aram Tigran’da hep var olacak” dedi.
Bazid Evren / MA
