Kürdistan coğrafyası, tarihsel ve toplumsal stratejik konumu dolayısıyla birçok uygarlığa ev sahipliği yaptı. Bundan dolayı Kürdistan coğrafyasındaki her mekana verilen isim tarihten izler taşıyor. Bu izler derinlemesine incelendiğinde yerleşim yerine ait önemli olaylara, coğrafi faktörlere, insan gruplarına ve geçmiş uygarlıklara ait önemli bilgilere ulaşmak mümkün.
Ancak Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte “tek devlet, tek bayrak, tek millet” politikası çerçevesinde yer isimleri değişikliğine gidilerek, bölgedeki halklara yönelik asimilasyon uygulamaları başladı. 1920’li yıllarda birkaç yerin ismi değiştirilirken, 1940 yılı itibariyle İçişleri Bakanlığı’nın çıkardığı bir genelge ile yer isimlerinin değiştirilmesi resmiyete büründürüldü. Bu dönemden itibaren ise Kürtçe, Ermenice ve Rumca olan tüm yer isimleri Türkçeleştirildi. Türkleştirme faaliyetleri için de 1957 yılında “Ad Değiştirme İhtisas Kurulu” oluşturuldu. Bu kurul, 1978 yılında yaklaşık 28 bin kent, ilçe ve köyün isimlerini değiştirdi. 1928 yılında İçişleri Bakanlığı tarafından yayınlanan “Son Teşkilat-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları” isimli eserle 1933, 1968 ve 1981 yıllarında yayınlanan “Köylerimiz” isimli yayınlarda yaşanan değişimler gözler önüne serildi.
İSİMLERİN YÜZDE 66’SI DEĞİŞTİRİLDİ
Sistematik olarak asimilasyon politikalarının uygulandığı merkezlerden biri de Agirî oldu. İçişleri Bakanlığı’’na ait kaynaklarda Agirî’nin sınırları içerisinde bulunan 576 köy yerleşkesinden 379’unun ismi değiştirildi. Köy yerleşkelerinin yüzde 66’sının ismi değiştirildiği kentte, ilçe isimleri de aynı asimilasyon politikasından nasibini aldı. İsmi değişen ilçelerden biri Zêtkan ilçesidir. Agirî’ye bağlı Zêtkan ilçesinin ismi 1925 yılında “Eleşkirt” diye değiştirildi. İlçeye bağlı 55 köyün 46’sının ismi de 1928, 1968 ve 1981 yılları arasında değiştirildi.
KÜRT ALİ KÖYÜ ‘TÜRKELİ’ YAPILDI
Urartu ve Med İmparatorluklarının uzun yıllar hüküm sürdüğü Zêtkan ilçesinde, çoğunluğu Kürtler olmak üzere Ermenilerde yaşadı. Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte kısmi bir Türkmen nüfusu da yerleştirildi. Zamanla diğer halklara ait bütün izler silinmeye başlandı. Bir örnek de Kürt Ali köyüdür. Zêtkan ilçesine 17 kilometre uzaklıkta olan ve 1968 yılına kadar adı Kürt Ali olan köyün ismi Dikendere olarak değiştirildi. 1968 ile 1981 yılına kadar Dikendere adı kullanıldıktan sonra ise 1981 yılında köyün ismi Türkeli olarak yeniden değiştirildi. Gönümüzde Türkeli diye bilinen köyün nüfusunun tamamı Kürttür. Cumhuriyetin ilk yıllarında adları değiştirilen diğer iki köy Arapkomu ve Çerkes köyleridir. Arapkomu Öztoprak Köyü olarak, Çerkes ise Kayayolu biliniyor.
Kürt Ali isminin Türkeli diye değiştirildiği köyde yaşayan Fetullah Bayram (49), köylerinin isminin Türkeli diye değiştirilmesinin kendilerine hakaret olduğunu söyledi. Köy isminin Kürt Ali diye birinden aldığını ve herkesin bu isimle tanıdığını söyleyen Bayram, köyünün ismini yeniden Kürt Ali olarak alması gerektiğini ifade etti.
MA / Ömer Akın
